دکتر حامد حاجی‌حیدری؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر

▬    موضوع اظهار نظر جنجالی سرمربی تیم ملی فوتبال در امارات، جنجال‌هایی برانگیخت؛ و طبیعتاً بخشی از این توجهات به سمت مدیریت در ورزشی و فوتبال و ماجرای «عکس با شورت ورزشی» و «تخصص مدیریت» و «مدیریت رسانه‌ای تیم ملی» و ... معطوف شد.

▬    زمانی، حدود بیست و چند سال پیش، آن گاه که سخن از گسترش رشته نوظهور مدیریت در کشور بود، فن مدیریت، حیطه‌ای تخصصی معرفی شد که آشنایان به آن، متکفل اداره سازمان‌هایی با زمینه‌های فعالیت مختلف می‌شدند. بنا بر این بود که اگر پزشکی خواهان مدیریت بر یک سازمان بهداشتی و سلامت بود، بیش از فن پزشکی، باید به فن مدیریت بر سازمان مسلط می‌شد. از این قرار، دوره‌های آموزشی مدیریت دولتی گرمی و رونق یافت.

دکتر حامد حاجی‌حیدری؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر

▬    از دیرباز تا هم‌اکنون، تحلیل‌گران اجتماعی پر نفوذی، از ابن‌خلدون تا کندراتیف، معتقد بوده‌اند که «تاریخ تکرار می‌شود». هر چند که احتمالاً رویدادهای طبیعی همچون چرخش مکرر زمین به دور خورشید یا توالی نسل‌ها از پس یکدیگر، الهام‌بخش این تلقی بوده‌اند، ولی، این باور، تنها یک الگوبرداری خام از طبیعت نیست، هر چند که الگوبرداری از طبیعت هم کم چیزی نیست. سخن از منطق عمیق‌تری است؛ این که واحدهای اجتماعی در نسبت با اقتضائات فرهنگی، متحمل دوره‌های متوالی نوباوگی و بلوغ و سالخوردگی و زوال می‌شوند. یک ایده فرهنگی در جامعه محوریت می‌یابد، گسترش و تنوع پیدا می‌کند، سپس، باور به بسندگی و استقرار فرهنگی و اجتماعی، نیروهای عمل کننده اجتماعی را به رخوت می‌کشاند و دیگر ایده فرهنگی محور جامعه بروزرسانی و سرزنده نمی‌شوند؛ در مرحله بعد، مسائل اجتماعی فاقد پاسخ فرهنگی، تلنبار می‌شوند، و مشکلات، هر از گاهی از اکناف جامعه سر بر می‌آورند و به هم گره می‌خورند، و نهایتاً، مسائل در هم گره خورده، به بحران تبدیل می‌شوند. طول این تکرار تاریخ می‌تواند بسته به زنده بودن روحیه جهاد و مجاهده در یک جامعه، طولانی یا کوتاه شود، ولی منطق اصلی رویدادها میان زنده بودن روحیه جهاد و مجاهده و در سوی مقابل، میزان رخوت و سستی فعالان اجتماعی و فرهنگی است. این، منطقی است که نظریه‌پردازان دوری تاریخ را مفتون خود ساخته است.

▬    از سال‌ها قبل، برای من این سؤال مطرح بود که چطور شد که از متن یک فرهنگ لاابالی در دهه ۱۳۴۰، نسلی در دهه ۱۳۵۰ ظهور کرد که بی‌اندازه مؤدب و موقر و ثابت قدم بود. آن‌ها دکمه پیراهن ساده و سپیدشان را تا زیر گلو محکم می‌بستند و آرام و متین و مصمم راه می‌سپردند و سرمشق بچه مدرسه‌ای‌ها جمله «ادب آداب دارد» بود. مسؤولیت‌پذیری و تعهد متقابل آن‌ها به یک ایده انقلابی، نهایتاً به برنامه انقلاب و پیشبرد دفاع مقدس و نهایتاً خیز موفق توسعه و سازندگی انجامید. سپس، از میانه دهه ۱۳۷۰، «جوانان را باور کنیم» به «تکرار» ولنگاری ۱۳۴۰ تبدیل شد، و تولید و تولد فرهنگی به رخوت و سستی گرایید چرا که بدون پایبندی به اصول و آداب‌شناسی دیوار راسخی بنا نمی‌شود. حال و هوا از سرودها و داستان‌ها و مطبوعات و کتاب‌ها و سایر محصولات فرهنگی رخت بر بست، و این مقدمه‌ای شد برای رخوت و رکود اجتماعی و حتی اقتصادی امروز. سؤال این است که چطور می‌تواند تاریخ چرخی بزند و ما دوباره به حال روز مؤدب و توأم با تعهد متقابل و مسؤولیت بازگردیم؟

دکتر حامد حاجی‌حیدری؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر

▬    قضیه: رئیس جمهور در نشستی که اخیراً در «سالن اجلاس سران» داشتند، از «بی‌وفایی»ها سخن گفتند؛ بی‌گمان اغلب فعالان و ناظران سیاسی کشور، این تظلم از بی‌وفایی را «به تقصیر» ارزیابی کردند، و هر یک بخشی یا عمده یا تمام مسؤولیت این تظلم را به تقصیر خود رئیس جمهور نسبت خواهند داد. ولی ما به این موضوع کاری نداریم؛ نکته اصلی ما این است که همان طور که خود رئیس جمهور فرمودند، یک دشواری اصلی دولت ایشان، اگر نگوییم «بحران»، «مشکل اقتدار رئیس جمهور» است. از رئیس جمهور، نه تنها توقع هماهنگی در درون قوه مجریه، بلکه انتظار هماهنگی میان قوا می‌رود؛ حال، شاهدیم که رئیس جمهور، از برقراری هماهنگی در درون قوه مجریه ناتوان هستند، و خسارت این وضع، تنها به کارگزاران و اصلاح‌طلبانی که بلاشرط از ایشان حمایت کردند تا برای دومین بار به قدرت برسند وارد نمی‌شود، بلکه کل کشور آسیب می‌بیند. از سال ۱۳۹۲، دولتی داریم که از توش و توان اندکی برای انجام تکالیف ریاست جمهوری برخوردار است. از عدم کفایت سخن نمی‌گویم؛ می‌گویم، از توش و توان اندکی برای اعمال ریاست جمهوری برخوردار است.

▬    ریشه‌یابی قضیه: در حالی که عنوان «ریاست جمهور» به یک فرد اشاره می‌کند، اصطلاح «ریاست جمهوری» به یک فرایند تعاملی از تأثیر اجتماعی و سیاسی اشاره دارد. این، نکته‌ای است که در انتخابات ریاست جمهوری ۹۲ و ۹۶ مغفول ماند. می‌توان به هر ترتیبی به ریاست جمهوری رسید؛ مثلاً با ایراد اتهام «خزانه خالی» یا «نرده در پیاده‌رو»! ولی با این کیفیت رأی نمی‌توان «ریاست جمهوری» کرد؛ چرا که دفاع از این فرآیند، دیگر از دست هواداران نیز بر نمی‌آید، و هواداران دیروز، یک به یک، از قطار ماجرا پیاده می‌شوند و ضمه خود را بری می‌کنند.

دکتر حامد حاجی‌حیدری؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر

▬    قضیه: سیاست و مناسبات اجتماعی ما، خصوصاً آن‌چه در تبلیغات انتخاباتی چند دوره اخیر گذشته است، به پایه‌های زیست اجتماعی ما آسیب زده‌، تا حدی که برخی را گمان بر این رفته است که آیا دموکراسی با ریخت کنونی به قدر کافی خوب هست؟ آیا در یک موازنه، بیشتر مایه رشد و نمو بوده است، یا موجب سرخوردگی و افسردگی اجتماعی؟ آقای روحانی و دوستان مدام می‌گویند که دوران انتخابات گذشته است، ولی بی‌حرمتی‌ها و بی‌انصافی‌ها، از جنس تهمت «نرده در پیاده‌رو» از ذهن انسان‌ها فراموش شدنی نیست. انسان‌ها خاطره دارند و چه بخواهند و چه نخواهند، فراموش نمی‌کنند. نمی‌توان به مردم بی‌احترامی کرد و توقع داشت که از روز پس انتخابات، با مهربانی و مؤثر، در روندهای سیاسی مشارکت داشته باشند. دل، همراهی نمی‌کند. رفتار فارغ از «احترام» به همدلی و همسازی آسیب می‌زند. قطعاً، این، یکی از دلایل رکود و افسردگی در فضای سیاسی وطن ماست؛ دموکراسی کثرت‌گرا بیش از حد خشن است و این‌طور که از خرداد هفتاد و شش به بعد متداول شده، با فطرت انسانی سازگاری ندارد.

▬    مطلب اول: یک دیدگاه پر نفوذ در جامعه‌شناسی امروز، «هسته بنیادین جامعه» را بیش از هر چیز دیگر، «احترام» (recognition) می‌داند. از این دیدگاه، تا «احترام» پدیدار نشود، «عشق» و «خانواده» و «توحید» و «پرستش» و «عدالت» و «پراکسیس» و هر چیز دیگری که تاکنون هسته بنیادین زیست اجتماعی تلقی شده است، مجال وقوع نمی‌یابد.